گیاه علف چشمه

علف چشمه‏

اين گياه در آذربايجان «بولاغ اوتى»، در نائين «سلماچو»، در خرقان «كورتين» و در ساير مناطق آب تره، علف چشمه و در كُتب طبّ سنّتى با نامهاى جرجير آبى و ذرة الماء نام برده مى‏شود.

به فرانسوى‏Cresson de fontaine  وCress on d’eau  و به انگليسى‏Water cress  گفته مى‏شود.

گياهى است از خانواده‏Cruciferae  نام علمى آن‏Nasturtium officinale R .Br  و مترادفهاى آن‏Nasturtium fontanum Aschers و Sisymbrium nasturtium aquaticum L  و   Rorippa nasturtium- aquaticum Schinz et Thell نيز از طرف گياه‏شناسان مختلف نامگذارى شده است.

مشخصات

گياهى است پايا و آبزى و معمولا در چشمه ‏سارها و مجارى آب باريك و گاهى در باتلاقها مى‏رويد.

داراى ساقه‏ اى خزنده است كه از نقاط مختلفه آن ريشه ‏هاى كوچك و سفيد خارج مى‏ شود. گلهاى آن سفيد خوشه‏ اى است تكثير آن از طريق بذر يا كاشت قطعات ريشه ‏دار ساقه آن انجام مى‏شود، ولى در محل كاشت بايد مرتبا آب جارى و زلال بگذرد.

براى پرورش بايد كرتهاى كمى گودى به طول 50- 40 متر وعرض 4- 3 متر آماده نمود و در آن كاشت.

براى اينكه طعم گياه مطبوع و رشد آن كافى باشد در اين گودالها به‏ طور متوسط در هر ثانيه بايد حدود 50- 40 ليتر آب جارى داخل و خارج شود و بسته به نوع و جنس خاك بايد براى تقويت آن با دادن كود كافى كمك شود.

علف چشمه به طور خودرو در اغلب جريانهاى آب مناطق مختلف در ايران در راه كرج، چالوس، ارتفاعات سياه ‏بيشه، اطراف تهران، رى و در مناطق شمال در گيلان، آذربايجان، شيراز، بوشهر مى‏رويد. معمولا 4- 3 هفته پس از كاشت قطعات ريشه‏ دار، مى‏توان بهره ‏بردارى را آغاز كرد.

تركيبات شيميايى‏

از نظر تركيبات شيميايى در گياه وجود گلوكوزيد و اسانس روغنى و در هر 100 گرم گياه خشك 012/ 0 ميلى‏گرم ارسنيك تأييد شده است.

گلوكوزيد آن گوگرددار به نام گلوكوناستورتين‏ «1» مى‏باشد و مواد معدنى آهن، يد، كلسيم، … و ويتامينها در آن يافت مى‏شود.

طبق بررسى‏هاى شيميايى در هريك صد گرم برگ و ساقه تازه علف چشمه در حدود 79 ميلى‏گرم ويتامين‏C ، 4900 واحد بين المللى ويتامين‏A ، 282 ميلى‏گرم پتاسيم، 52 ميلى‏گرم سديم، 7/ 1 ميلى‏گرم آهن، 54 ميلى‏گرم فسفر، 151 ميلى‏گرم كلسيم و 2/ 2 ميلى‏گرم پروتئين وجود دارد.

بنابراين از نظر ويتامين‏C  و كلسيم قوى‏تر از تره‏ تيزك و در رديف سبزيجات غنى از ويتامين‏C  و كلسيم است، ضمن اينكه مقدار آهن آن نيز قابل توجه است.

طبيعت این گیاه گرم و خشك مى‏باشد

خواص- كاربرد

گياه علف چشمه در مجموعه فارماكوپه اغلب كشورهاى دنيا يك نبات طبى منظور مى‏باشد

مصرف آن گرم‏ كننده بدن و اشتها آور است

 نفخ و باد را تحليل مى‏ برد

 خون‏روى از هر عضوى را متوقف مى‏كند.

مدر بول و حيض است و ترشح ادرار را زياد مى‏كند و قاعده ‏آور است

 براى خرد كردن سنگ كليه خيلى مؤثر است.

اگر تازه يا پخته آن خورده شود براى تحليل نفخ و بادهاى غليظ معده و روده‏ ها و باز كردن گرفتگى‏ها و انسداد و گرم كردن معده و كمك به هضم غذا و خرد كردن سنگ كليه و ازدياد ادرار و سرخ نمودن رنگ رخسار و كاهش درد پهلو و كاهش دردهاى طحال و دل‏پيچه و زخم روده نافع است.

مصرف علف چشمه تب ‏بر و ضد كرم است و در بيمارى قند تأثير مثبت وشفابخش دارد.

خلط آور است و در بيماريهاى مزمن ريه و برونشيتهاى مزمن و بيمارى‏هاى مجارى ادرار و استسقا مفيد است.

در موارد روماتيسم و نقرس نتايج شفابخشى مى‏دهد. مقدار قند را در ادرار مبتلايان به قند كاهش مى‏دهد.

در استعمال خارج له‏ شده گياه براى زخمهاى اسكوربوتى‏  نتيجه التيام‏ دهنده دارد.

علف چشمه حتى الامكان اگر به صورت خام و تازه مصرف شود حد اكثر خواص آن منعكس مى‏گردد.

مضار آن: به سبب تركيبات گوگردى كه دارد مصرف آن در بعضى اشخاص ايجاد تشنجهاى دردناك مثانه و در برخى موارد عدم دفع ادرار مى‏نمايد. در زنان باردار نيز مصرف آن ممكن است موجب تشنج در رحم و در نتيجه سقط جنين شود.

منابع

***************************

مير حيدر، حسين، معارف گياهى، 8جلد

نورانى، مصطفى، دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى (نورانى)، 12جلد