آشنایی با گیاه جعده

جعده (گل اربه) از تيره درمنه است و كمى گرمى و تندى دارد و جعده كوچك از جعده بزرگ تند و تلخ‏تر است

مشخصات گیاه جعده :

جعده عبارت از شاخه‏ هايى است كه گلى كرك‏دار سفيد يا مايل به زردى مى‏ دهد

گل جعده پر از تخم است و تخمدانش چون كره ‏اى در ميان جاى گرفته و به موى سپيد مى‏ ماند و كمى خوشبو است اما بوى آن سنگين است

جعده بزرگ از كوچك كم‏ تاثيرتر است آن هم تلخ مزه و تا اندازه ‏اى تندى هم دارد جعده كوهى از ساير جعده ‏ها كوچكتر است.

به لغت رومى فوليون گويند

و در ترياق جنين همچنين آورده است:

جعده نباتى است كه معدن آن بر لبهاى جوى باشد

و آن در فصل بهار رويد و تا فصل زمستان نبات آن باقى باشد و چون زمستان آيد خشك شود

و از انواع تره ‏ها است بوى آن خوش است به شكل خشخاش است رنگ آن مفيد است براى دفع كرم شكم و انزال خون حيض همسنگ آن چوب سيلخه است‏

لاتينى:teucriun polium

فرانسه:pouliot

و نيز فصيله از تيره مجعدات است.

تاریخچه گیاه جعده :

جعده را به يونانى:

قوليون. بربرى: كيسركونه، كيسو.

سريانى: قوليا

و آن چند قسم است:

1- جعده شامى قسمى جعده است در شيرازى آن را گل اربه مى‏گويند.

2- جعده رومى: قسمى جعده است در فارسى آن را عنبر بيدى گويند

از خانواده شفويه است همچنين ساير نباتات اين نوع را جعده گويند و طفيلى‏هاى جعده به نام مجعده‏exoascus از ترشحات آن است.

مجعدة الاجاص:exoascus pruni . مجعدة الدراقن:exoascus deformans

مرض نيام:cloque du pecher

فرانسه كه در مجعدة الدراقن مى‏باشد. مجعده القراصيا يعنى كرز.

لاتينى:e .cerasi در اين يك مرض به نام مكنسة الساحره.

balai du sorciere

buliun the poly germanderiskurdi yun( the water germandar

(جعده آبى:teucrium scordium

kamazariyus the wall geramanderteucri um chamaedrys

اين كتاب از اطباى مسلمين در هند چاپ شده است.

صاحب كتاب فارماكوگرافيا مى‏نويسد كه از آنها اطلاعى ندارد و فقط نوع‏t .scordium را كه در غرب هيماليا مى‏رويد مى‏شناسد كه از آن بويى شبيه سير مى‏ آيد و در كشمير هم مى‏ رويد.

يكى از داروهايى است كه جزو نسخه معروف ترياق فاروق است.

teriaca andromachi

اين دوا در طب يونانى معروف است و هنوز در بازار به فروش مى‏رسد و اين دوا بنام‏t .polium از ايران است و آقاى ايچسن در خراسان آن را ديده ولى از فوايد طبى آن ذكرى نكرده است.

و علاوه برآن از نوع‏t .serratum benta نام برده است كه در آن بوئى شبيه صمغ انجدان حلقيت است وt .chama ,drays در اروپا سابقا از آن زياد استعمال مى‏ كرده ‏اند و براى علاج عرق النساء و درد مفاصل استفاده مى‏شود.

kamazariyus chamaerrays linn

groundoak, germander

فرانسه:petit chene

صاحب كتاب آن را مقوى مدر معرق بيان كرده است و از اجزاى مهم دارويى به نام‏portland powder است. دوا به نام مندى هندى كه‏sphaeranthus indicuslinn را بعضى كماذاريوس مشابه دانسته‏ اند كه آن غلط است.

سابقا بيان شده كه بعضى آن راteucrium polium تصور كرده ‏اند و در آن موضوع نوشته ‏اند كه به يونانى قوليون است.

در اين خانواده‏labiate بنام‏jadeh صاحب كتاب فارماكو گرافيا نوشته كه آن مفتح، مدر، كرم كش و مقوى است

آقاى‏dumolin قوليون يونانى‏polium يلينى را بنام‏santolina chameacyparissus گفته است‏leved dercotton ابن سينا جعده را نوعى شيح بيان كرده نويسندگان ايرانى آن را گل اربه و عنبر بيد گفته‏ اند.

دكتر ج كار جداع بذر مسقط عمان و يك عالم بزرگ عربى در سال 1885 بوته ‏اى از مسقط فرستاده كه در آنجا روئيده است و به نام جعده آن را معرفى كرده است و نيز با همين اسم از بندر عباس صادرمی شود عرب آن را در علاج تب مفید دانسته است و طریقه استعمال آن را بیان کرده اند.

ajuga iva.

گياهى پايا داراى ساقه چوبى و ظاهرى كاملا مشخص از گونه‏ هاى ديگر دارويى است. برگهاى كامل يا دندانه دار، بندرت منقسم به تقسيمات عميق و گلهايى به رنگ ارغوانى (بندرت زرد طلايى) دارد. در اروپا بخصوص منطقه مديترانه، شمال افريقا و جنوب غربى آسيا مى‏رويد. نام عربى آن جعده‏go ,dah است.

روايت از جابر بن حيان:

جعده يا گل اربه گياهى است كمتر از نيم زرع و برگش پهن و طرف بالاى برگ داراى كرك‏هاى ريز و طرف زير آن داراى خارهاى ريز مى ‏باشد

و اطراف آن شاخه‏ ها برآمدگى‏هايى است كه داراى تارهاى سفيد شبيه به موى سفيد كه پر از تخم است و داراى گلهاى سفيد مايل به زردى و معطر است كه اين نوع كوهى است و جعده صغير مى‏ نامند و نوع بستانى را جعده كبير مى‏گويند

و برگ آن بزرگتر و كم‏بوتر است و نوع كوهى آن بيشتر مورد مصرف است و بعد از هشت ماه قوتش كم مى‏شود

و در آخر دوم گرم و خشك

و مفتح و با قوه ترياقيه و مدر بول و حيض

و ملطف و پخته آن جهت گزيدن حشرات و يرقان سياه و استسقاء

و تبهاى بلغمى و سوداوى و رفع كرم معده و تحليل بادها و دشوارى بول و مفاصل و تنقيه رحم و رفع نسيان نيز مفيد است.

مزاج:

 گرم و خشك در درجه اول. جعده كوچك در سوم گرم در دوم خشك و جعده بزرگ در دوم گرم و خشك است.

خواص گیاه جعده:

از نظر خواص معتقدند كه مدر و قاعده ‏آور است و اخلاط را لطيف مى‏ كند.

جهت تقويت ذهن، استسقاى سرد، يرقان سياه و تبهاى بلغمى و سوداوى نافع است، ضد كرم است

در درد مفاصل، خرد كردن سنگ مثانه و در پاك كردن رحم مفيد است.

براى التيام زخم نافع است.

تب‏ بر است و براى معالجه آسم و نقرس استفاده مى‏شود.

براى رفع تب اسهال و ناراحتيهاى چشم و بيمارى‏هاى مثانه مفيد مى ‏باشد.

بازكننده و لطافت بخش است و جعده بزرگ در باز كردن بستگى ‏هاى درونى ويژگى دارد.

تر و شاداب آن زخمهاى تر را بهم مى ‏آورد

و در اين باره جعده بزرگ موثر است چون خشك شود داروى قرحه‏ هاى پليد است و كوچك در اين زمينه فعال‏تر است

سردرد آورد همراه سركه بر طحال مالند آماس طحال و سختى آن را از بين مى‏برد

با معده ناسازگار است داروى يرقان سياه است و بزرگ آب‏پز آن در معالجه يرقان مفيدتر است در علاج استسقاء مفيد است.

راه بول و حيض را باز كند و مسهل است

و بهترين علاج كرم كدو است،

داروى تبهاى مزمن است،

در علاج كرم و ادرار بول و حيض مى ‏توان به وزن آن پوست انار تر و دو سوم وزنش پوست چوب دارچين ختايى را به جاى جعده بكار برد علفى است كه در كنار دريا و آب جمع شده در فصل بهار در مى‏ آيد و تا اول تابستان مى‏ ماند.

اين گياه به طور ملايم اثر نيرودهنده، اشتهاآور، تب ‏بر، مدر و رفع اسهال دارد

و مى‏توان آن را براى درمان نقرس روماتيسم و آب آوردن انساج به كار برد.

جغفيل اسد العدس است.

اسم فارسى بوم، به تركى ساروقوس گويند و آن عظيم ‏الجثه ‏تر از ساير اصناف است

براى لقوه گردن آن را رفع مى‏ كند

و قطور مغز آن با روغن بنفشه در سوراخ بينى طرف موافق صاحب شقيقه از مجربات است.

جهت شبكورى نافع است.مقوى فكر و مدر بول و حيض است.

جعده گرم است و خشك اندر درجه دوم، اندر افزارهاى شكم سدد بگشايد جعده نباتى است كه معدن آن بر لبهاى جوى باشد.

جعده سفيد رنگ است و برگ آن باريك پر از تخم است و معطر خواص آن با قوت ترياقيه و مسهل، ملطفه اخلاط، مدر بول مثانه، تزكيه ذهن و رفع نسيان، دفع تبهاى بلغمى، وجع مفاصل، براى حيض، مضر معده و در اخراج كرم كمك مى‏كند. عصاره آن با عسل جهت حدت بصر نافع است.

ذائقه: تلخ و تيز دارد.

مقدار خوراك گیاه جعده:

10 گرم است خوراك جوشانده ‏اش مرض فراموشى و سنگينى ذهن را دور مى‏ كند

نافع يرقان اسود و استسقاء و درد مفاصل و كرم شكم و ورم طحال است

سرمه ‏اش با عسل ديد را قوى مى‏ گرداند

برگهاى تازه ‏اش زخمها را پاك و پر مى‏ كند.

4 گرم از آن قوت ترياقيه دارد،

مدر بول، محلل رياح، مسهل، باز كننده سدد، مصفى خون، نافع گزيدگى عقرب است.

بر ساقه آن مثل موم سفيد، ريشه‏ هاى باريك مى‏ رويد كه بعد از شكستن قدرتش تا 8 ماه باقى مى‏ماند.

برگهاى جعده سفيد و رنگ گلش زرد مايل به سفيد است. دور برگهايش خار مانند است.

مقدار يك اونس تمام شب در آب خيسانده شود و صبح گرم كرده و صاف كرده آب آن را بخورند نوع عربى آن خوشبو است مانند

. aednevel

محل رويش:

در ايران نمى‏رويد ولى واريته ‏اى از آن در شهرستان تفرش يافت مى‏گردد.