آشنایی با اثرات هورمونهای مترشحه بر بدن

غدد فوق کلیه :

غده فوق‌ کلیوی و اعمال آن

کلیه ‌ها در بدن ما دو عضو کوچک هستند. روی هریک از این دو عضو، اعضای کوچک ‌تری قرار گرفته اند که ما به شدت به آن ها نیاز داریم.

نام این دو عضو کوچک، غدد فوق کلیوی (آدرنال) است.

از اثرات هورمونهای مترشحه بر بدن می توان اشاره داشت  هر غده فوق کلیوی، هورمون های زیادی در بدن ما ترشح می ‌کند که در این مطلب به آن ها خواهیم پرداخت.

غدد فوق کلیوی، بافت‌ هایی هستند که سلول‌ های آن ها برای ترشح موادی ویژه، تخصیص یافته ‌اند. این غدد از جمله غدد داخلی بدن بوده و محل آن ها در بالای هر کلیه و چسبیده به آنهاست.

غدد فوق کلیوی از دو بخش قشری و مرکزی تشکیل شده که هر بخش را می‌ توان یک غده کاملا مستقل‌ دانست.

آلدوسترون (Aldostrone)

آلدوسترون در تنظیم میزان سدیم خون دخالت می ‌کند.

از زمان قدیم می ‌دانستند که اگر غده فوق کلیوی جانوری را بردارند، جانور پس از چند روز می‌ میرد.

اکنون معلوم شده است که علت مرگ، دفع بیش از حد سدیم از کلیه ها است که به دلیل فقدان آلدوسترون صورت می ‌گیرد. اگر به جانور فاقد غده فوق کلیوی، مقدار زیادتری نمک خورانده شود، از مرگ آن جلوگیری می ‌شود.

بخش مرکزی

این بخش، هیچ ارتباطی به بخش قشری ندارد.

در واقع، بخش مرکزی غده فوق کلیوی را می ‌توان جزئی از دستگاه عصبی سمپاتیک دانست،

زیرا این اعصاب به سلول ‌های بخش مرکزی وارد شده اند و هر بار که دستگاه عصبی سمپاتیک تحریک می گردد، این سلول ‌ها نیز تحریک می‌ شوند و هورمون آدرنالین آزاد می ‌کنند.

این هورمون همراه با جریان خون به رگ‌ ها، ماهیچه‌ ها، قلب و مغز می ‌رسد و موجب تقویت و تشدید آثار اعصاب سمپاتیک می‌ شود.

آدرنالین

به طور کلی آدرنالین همزمان با تحریک اعصاب سمپاتیک ترشح می ‌شود و موجب فراهم آوردن نوعی حالت آماده باش برای بدن می گردد تا شخص بتواند در مقابل اتفاقات ناگهانی یا ناگوار، آمادگی قبلی داشته باشد (مانند موارد ستیز، فرار یا …).

در چنین حالاتی ترشح آدرنالین موجب می ‌شود که فعالیت قلب و فشار خون زیادتر شود و خون رسانی افزایش یابد.

آدرنالین، موجب باز شدن رگ‌ های عضلات شده و خون رسانی را به این اعضا افزایش می ‌دهد.

از سوی دیگر، تاثیرآدرنالین بر کبد باعث می ‌شود که قند خون بالا برود و انر‍ژی مورد نیاز برای ماهیچه‌ ها و اعصاب تامین شود.

تاثیر هورمون های مترشحه غده فوق کلیوی بر بدن

اثر بر سیستم عصبی

 تغییرات میزان کورتیزول سبب تغییراتی در آستانه حس ‌ها، حافظه، هوش و تمرکز مغزی می ‌شود.

کمبود کورتیزول باعث افسردگی، خمودگی و ندرتا روان پریشی و نیز تغییراتی در حس ‌های شنوایی، چشایی و بویایی می‌ گردد.

این تغییرات احتمالا از طریق کاهش جریان خون مغزی و تاثیر بر هدایت پیام ‌های عصبی و تحریک ‌پذیری سلول‌ های عصبی ایجاد می‌ شوند.

آثار ضد التهابی

کورتیزول با کاهش نفوذپذیری مویرگ‌ ها، از نشت پلاسما به‌ داخل بافت‌ ها جلوگیری کرده و سبب کاهش التهاب و نیز التیام سریع ‌تر زخم‌ ها می‌ گردد.

همچنین کورتیزول در:

متابولیسم مواد پروتئینی و چربی‌ ها،

در حفظ فشار خون طبیعی،

مقاومت عضلات،

افزایش اسید معده

تکامل رشد ریه در جنین،

جذب آب و سدیم در کلیه ‌ها،

کاهش لنفوسیت ‌های خون

و در بعضی از حیوانات در شروع و ادامه زایمان نقش موثری ایفا می ‌کند.

اثرات آلدوسترون

کاهش دفع سدیم از ادرار، افزایش دفع پتاسیم و یون هیدروژن از ادرار، افزایش جذب آب در کلیه و جلوگیری از هدر رفتن آب بدن.

آثار آندروژنی (هورمون جنسی مردانه)

در بخش قشری غده فوق کلیوی، چند هورمون جنسی نر (آندروژن) و به مقدار کمتری هورمون‌ های جنسی ماده (استروژن و پروژسترون) ساخته می‌ شوند.

این آندروژن‌ها در آقایان، به رشد اندام‌ های جنسی در دوران کودکی کمک می‌ کنند، ولی در خانم ها اثرات کمی دارند.

بخش زیادی از رشد موهای زیر بغل و زهار در زنان ناشی از عمل این هورمون ‌ها است.

اگر این آندروژن ها در خانم ها بیشتر از حد طبیعی ترشح شوند، نشانه‌ هایی از صفات ثانویه جنسی مردانه مانند :

بم شدن صدا، پرمویی، کاهش رشد پستان‌ ها و بزرگ شدن کلیتوریس در آنها ظاهر می ‌شود که به آن “سندرم آدرنوژنیتال” گویند

غده ی هیپوفیز :

هیپوفیز یا pituitary gland  ، غده کوچکی است در زیر مغز و درون حفره استخوان شب پره که 0.5 تا 1.5 گرم وزن دارد.

از نظر جنینی دارای منشا دو گانه عصبی و اکتودومی است.

این غده شامل دو قسمت است:

نوروهیپوفیز یا هیپوفیز عصبی که در ارتباط با بطن سوم مغزی است و آدنوهیپوفیز یا هیپوفیز غده‌ای.

هورمونهای آدنوهیپوفیز

هورمون رشد:

این هورمون توسط سوماتوتروفها ترشح می‌شود. هورمون رشدمتابولیسم سلولهای بدن و رشد طولی و قطری استخوانها و باعث افزایش قد می‌شود.

باعث افزایش هورمون پرولاکتین:

این هورمون توسط ماموتروفها ترشح می‌شود و سبب رشد پستانها طی حاملگی و ترشح شیر پس از زایمان می‌گردد.

کورتیکوتروپین:

این هورمون توسط کورتیکوتروفها ترشح می‌شود و باعث افزایش ترشح هورمونهای مترشحه از قشر غدد فوق کلیوی می‌گردد.

هورمون محرک فولیکول (FSH) و هورمون لوتئین‌زا (LH) که هر دو توسط گونادوتروفها ترشح می‌شوند

نوروهیپوفیز

این بخش شامل ساقه عصبی ، برجستگی میانی و بخش عصبی یا لوب خلفی است.

بخش عصبی فاقد سلولهای ترشحی است وعمدتا از آکسون نورونهایی تشکیل شده که جسم سلولی آنها در هیپوتالاموس قرار گرفته است.

این نورونهای مترشحه هسته‌ای سوپرابتیک و پاراونتریکولار هیپوتالاموس را تشکیل می‌دهند.

نورونهای واقع در این هسته‌ها ، دو هورمون به نامهای آنتی‌دیورتیک هورمون یا وازوپرسین و اکسی‌توسین و پروتئین حامل برای هر کدام از هورمونها به نام نوروفیزین سنتز می‌کنند.

هورمونهای سنتز شده توسط این نورونها به صورت گرانولهای ترشحی از طریق آکسون به بخش عصبی انتقال می‌یابد.

اجتماع این گرانولها ، در انتهاهای متسع شده آکسونها اجسام هرینگ نامیده می‌شوند که با میکروسکوپ نوری قابل مشاهده هستند.

این اجسام که در واقع هورمونهای ذخیره شده محسوب می‌شوند در مواقع لازم آزاد شده و وارد گردش خون می‌شوند.

در بخش عصبی علاوه بر اجسام هرینگ ، سلولهایی موسوم به پیتووی‌سیت دیده می‌شوند که شبیه سلولهای گلیال بافت عصبی ، آکسونها و انتهاهای آکسونی را احاطه کرده و پشتیبانی از آنها را عهده‌دار می‌باشند.

هورمون وازپرسین افزاینده فشار خون است.

اکسی‌توسین هورمونی است که بر عضلات صاف جدار رحم اثر کرده و با منقبض کردن آنها به عمل زایمان کمک می‌کند.

اختلالات هیپوفیزی

افزایش ترشح هورمون رشد در سنین رشد باعث رشد بیش از حد می‌شود که ژیگانتیسم  یا غول آسایی نامیده می‌شود

و در بزرگسالان باعث افزایش رشد قطری استخوانها می‌شود که آکرومگالی نام دارد.

کاهش ترشح هورمون رشد در سنین رشد موجب کوتولگی هیپوفیزی می‌شود