شناخت گیاه راسن

اسامی گیاه راسن 

عربى: سوسن جبل، زنجبيل شامى، قلموج، نبات الملائكه.

يونانى: قلوموس.

سريانى: ريه.

فارسى: نانران، راسن.

اهل مغرب: جناح.

اندلس: كلموخ.

سانسكريت: ناگلى، سرسا، راسنا، سرب گندها و غيره.

هندى: راسن، راسنا، باى سرنى.

لاتينى:vanda rox burghii

plochia lanceolatamimosa oxtrandraophixyl oncymbidium tessaloids

بيخ راسن بوى خوب دارد، در ذائقه تند و تلخ است.

انگليسى:elecampane .inul

فرانسه:

aromate germanique, enule campagne, grande aunee

آلمانى:alant aster ,helenakraut ,alant

ايتاليايى:

erba de dolori, antiveleno, elona, enula campana, elenio

فارسى: زنجبيل شامى.

عربى: زنجبيل شامى، جناح رومى، راسن.

گياهى است علفى پايا، زيبا و به ارتفاع 75/ 1 تا 2 متر كه غالبا در چمنزارها و نواحى مرطوب به حالت خودرو مى ‏رويد.

قسمت مورد استفاده اين گياه فقط ريشه آن است كه پس از خارج كردن گياه 2 يا 3 ساله از زمين، آن را همراه با ريزوم كوتاه و گوشتدارش به قطعاتى تقسيم نموده در گرماى خورشيد خشك مى‏ كنند.

تركيبات شيميايى گیاه راسن:

ريشه گیاه راسن  داراى 40 درصد اينولين است كه مقدار آن در پائيز به حداكثر مى ‏رسد از تقطير ريشه اين گياه مقدار كمى اسانس مخلوط با توده چسبنده ‏اى مركب از آلانتولاكتون‏alantolactone ايزوآلانتولاكتون و آلانتول‏alantol حاصل مى‏ شود

ماده ‏اى بنام هلنين‏helenine به مقدار 1 تا 2 درصد كه به غلط هتروزيدى تصور مى‏ شد در واقع از ايزوآلانتولاكتون مركب مى ‏باشد.

از نظر تركيبات شيميايى گیاه راسن  داراى اسانس و يك ماده عامل تلخ و بنزوئيك اسيد مى ‏باشد در ريشه آن مواد اينولين، پزودواينولين و اينولنين وجود دارد.

در گزارش ريشه راسن آمده است كه در آن يك ماده رزينى گس نرم و قهوه ‏اى رنگ، يك اسانس ماده ‏اى به نام هلنين يا كافور راسن و در آخر اينولين وجود دارد.

ماده اينولين در حدود 40 درصد ريشه را تشكيل مى ‏دهد.

اينولين يكى از هيدراتهاى كربن است شبيه به نشاسته و به شكل گرد سفيد با وزن مخصوص 35/ 1 كه در آب جوش حل مى ‏شود و به طور طبيعى از ساقه زيرزمينى راسن، كوكب، غده سيب زمينى ترشى و … به دست مى‏ آيد.

خواص درمانى گیاه راسن  :

ريشه گیاه راسن  داراى اثر مقوى، نيرودهنده نسج مخاطها، مدر، معرق، اشتهاآور، ضد باكترى و ضد عفونى كننده است.

اثر ضد عفونى كنندگى آن نيز مربوط به آلانتول يا هلنين است.

بررسيهاى‏de korab طبق اظهارdr .h .leclerc نشان داد:

كه فراورده‏ هاى اين گياه از تكثير و رشد باسيل كخ جلوگيرى به عمل مى‏ آورد ضمنا به علت خشكاندن ترشحات ريه موجبات رفع سرفه را فراهم مى ‏آورد.

دانشمندانى نظيرparisot ,hammoniac ,delens ,vilet اثر درمانى آن را در رفع ترشحات زنانگى مخصوصا ناشى از لنفاتيسم و ورم رحم به اثبات رساندند.

مصرف فراورده ‏هاى ريشه اين گياه در موارد قطع حالت قاعدگى زنان جوان توصيه گرديده، در تنظيم اين حالت در دخترهاى جوان مؤثر ذكر شده است.

ريشه اين گياه در رفع بيماريهاى پوستى مانند: سودا، التهاب و ورم پوست بروز دانه‏ هاى جلدى و همچنين در معالجه خنازير، مؤثر تشخيص داده شده است

ضمنا به علت آنكه در عين حال مدر مقوى و ضد باكترى است در رفع نقرس نيز مى‏تواند مفيد باشد.

ريشه اين گياه خاصيت ضد كرمى نيز به مقدار 1 تا 5 گرم در اطفال دارد.

گياه راسن در اروپا شمال آسيا و جنوب غربى چين بطور خودرو مى ‏رويد و در ژاپن كاشته مى‏شود.

در چين و ژاپن ريشه آن را به عنوان قابض، مقوى معده، نرم كننده سينه و مقوّى عمومى براى بيماران سل به كار مى‏ برند.

ريشه راسن از نظر طبيعت طبق نظر حكماى طب سنتى ايران خيلى گرم و خشك است

خوردن آن فرح بخش است و داراى نيروى ترياقيه و مبارزه با آثار مسموميت مى‏باشد.

مقوى قلب، دهانه معده، هاضمه، نيروى جنسى و مثانه است.

ماليخوليا و احساس وحشت و ترس را دفع مى‏كند

و انسداد مجارى كبد و طحال را از بين مى‏برد و گاز و نفخ را تحليل مى‏برد.

مسكن دردهاى سر و كبد و درد مفاصل و روماتيسم و سياتيك و درد پشت مى‏باشد.

سقراط راسن را براى تحريك فعاليت مغز، كليه، معده و رحم تجويز مى‏كرده است

تحقيقات دانشمندان اروپايى نشان مى‏ دهد در راسن ماده ‏اى وجود دارد به نام آلانتوان كه‏ شديدا براى اخراج انگلها و كرمهاى روده ‏اى مؤثر است 

همچنين معتقدند اين گياه براى كشتن تعدادى از باكترى‏ها و قارچهاى بيمارى‏زا در روده‏ ها مفيد مى‏باشد.

صور دارويى گیاه راسن  :

در استعمال خارج

جوشانده 10 تا 50 در هزار ريشه در رفع بيماريهاى پوستى اثر مى‏ نمايد به طورى كه كمپرس گرم آن سبب تسكين خارش در سودا مى ‏شود.

دم‏كرده 15 تا 40 در هزار ريشه به مقدار 3 فنجان در روز قبل از هر غذا جوشانده 10 تا 30 در هزار به علت تلخ بودن كمتر به كار مى‏ رود.

از گرد ريشه اين گياه به نسبت 20 گرم با 10 گرم پيه خوك نوعى پماد تهيه مى‏شود.

محل رويش:

آذربايجان: افشار، اطراف اروميه، كوههاى سبلان، بانه، جنوب غربى سقز، همدان، حيدره، اراك: گردو، لرستان: اشتران كوه، درود.

گياه راسن به نام‏inula helenium در نسخه ‏اى در ج 1، ص 323، گياهان دارويى، دكتر على زرگرى وارد شده است.

سوسن كوهى، زنجبيل شامى، غرسا) فر.helenium ).y (،aunee ).

زنجبيل شامى‏ گياهى است‏inula helenium ).y (زيبا از تيره مركبان كه ارتفاعش بين 75/ 1 تا 2 متر مى ‏رسد و غالبا در چمنزارها و نواحى مرطوب بحالت خودرو مى‏ رويد.

گیاه راسن را گويند لغتى هندى است و آن را سوسن جبلى و زنجبيل شامى نيز گويند

و به عربى قلموج و به يونانى نيسون و قلوموس و به سريانى ريه و به مغربى جناح و به فارسى نانران و به هندى عامه راسين گويند

و آن بيخى است چوبى، خوشبو، تند، تلخ، ياقوتى رنگ مائل به سبزى است. گويند آن باغى و كوهى است و منظور از آن باغى مى‏باشد

شيخ آن را سوسن كوهى دانسته است.

در طب قسمت مورد استفاده آن بيخش مى‏ باشد و در تابستان آن را جمع‏ آورى كرده و خشك مى‏كنند

و ديسقوريدوس گفته است:  كه قوتش تا دو سال باقى مى‏ماند .

راسن در سوم گرم و خشك است و شيخ آن را در دوم گرم و خشك دانسته است و در رطوبت مناسب است.

جالينوس گفته: آن نافع جميع دردهاى ناشى از سردى و سستى اعضاى بدن مى‏باشد.

برگ راسن سرد و خشك است و اگر بر موضع ضرب ديده با آرد جو ضماد سازند تسكين درد و تحليل ورم آن مى‏نمايد و آن موى را بروياند و سياه گرداند

و ضمادش نافع سستى مفاصل و مقوى آن مى‏باشد

و چون عصاره برگ را با آب پخته ‏اش در گوش چركدار بچكانند منفعت بخشد

و مضمضه با آب آن مقوى لثه و دندان و نشستن در آب پخته ‏اش نافع خروج مقعد و رحم و سيلان خون مى‏باشد

پخته برگ همانند پخته ريشه در منافع يكى است و آشاميدن آن نافع ماليخوليا به اخراج خلط متعفن و نافع توحش عارض از ضعف دهانه معده و دافع غم و اندوه و مفرح قلب است

ليسيدن يك درم آن با عسل جهت سرفه كهنه و تنگى نفس نافع و تنقيه سينه از بلغم و رطوبت مى‏كند

و به قول رازى آن هاضم غذا و دافع باد و آروغ ‏آور مى‏باشد

و پرورده آن در سركه از گرميش كم مى‏ كند.

خوراك راسن

نافع سلس البول و تقطير البول و شب شاشى است  اگر در روغن پخته و بر آلت بمالند هيجان باه نمايد.

آن نيز نافع عرق النساء و درد مفاصل است،

مقدار خوراكش

تا يك و نيم مثقال و مضر گرم مزاجان و استعمال زيادش مفسد خون و محرق منى و مانع شهوت جماع است

و دافع ضرر آن سركه و نيز انار ترش مى‏باشد. بدلش به وزن آن ايرسا يا قسط شيرين است.

گیاه راسن، روميان آن را ترب شناسند و گويند كه گندناى رومى است درد تهيگاه را نيك بود، سدد را بگشايد و خلطهاى غليظ از سينه بيرون مى‏كند.

گیاه راسن

زنجبيل شامى از آغاز بهار تا پائيز مى ‏رويد و در طبيعت مى‏توان آن را در گودال‏ها و جنگلهاى مرطوب پيدا كرد.

راسن يكى از گياهانى است كه از قديم به عنوان گياه شفابخش در ايران، آتن، روم و نقاط ديگر جهان مورد استعمال بوده

و براى درمان بيماريهايى نظير برونشيت، سرفه، سياه سرفه، ذات الريه و بيماريهاى قلب به كار رفته است

در آلمان از آن شربتى تهيه مى‏ شود كه برخى معتقدند براى درمان طاعون مفيد است.

راسن معرق بوده و موجب دفع مواد عفونى مى‏ گردد و خون را تصفيه مى‏كند.

اين گياه محرك اشتها و مقوى معده و مانع تهوع است.

به اندازه نيم مشت ريشه نرم گياه را در يك ليتر آب دم‏كرده هر روز دو تا سه فنجان ميل شود.

راسن يا زنجبيل شامى:elecampane

گياهى است زيبا و پايا به ارتفاع تا دو متر، در ريزوم غده‏اى بزرگ، ساقه آن ستبر است كه در بخش بالايى منشعب مى‏شود و كركدار است.

برگ‏هاى قاعده اين گياه كه درازاى آن به بيش از 50 سانتى‏متر مى ‏رسد. بيضوى است و رأس تيزى دارد،

در سطح فوقانى تارهاى كمى دارد و در سطح زيرين تارهاى ريز فراوانى ديده مى‏شود.

حاشيه برگ‏ها دندانه‏ هاى ريزى دارد، برگ‏هاى فوقانى ساقه نيز همين شكل را دارند منتها كوچكترند.

كاپيتول بزرگ آن تا 7 سانتى‏متر هم مى‏رسد،

گل‏هاى زبانه ‏اى در يك رديف ‏اند و زبانه باريك و زردى دارند، گل‏هاى لوله‏ اى فراوانند و زمان گل دادن خرداد تا شهريور است.

قسمت مورد استفاده، ريشه و ريزوم خشك شده آن است.

زيستگاه و كشت:

بومى ايتاليا و كشورهاى بالكان است. اين گياه در آذربايجان، كردستان، اراك و لرستان مى‏رويد.

اين گياه در چمنزارهاى مرطوب و نقاط باتلاقى شمال آسيا در خاور ميانه، اروپا و ايران به طور خودرو مى‏رويد.

در ايران در مناطق شمالى غرب و مناطق مركزى مانند اراك ديده شده است.

مقدار مصرف:

مهمترين خاصيت راسن جلوگيرى و مبارزه با كرمها و انگلهاى روده ‏اى است.

عنوان داروى دفع انگل و همچنين براى كاهش فشار خون مى‏توان از جوشانده و يا از تنطور آن استفاده نمود.

براى تهيه جوشانده :

1- 2 قاشق مرباخورى از گرد خشك ريشه گياه را در 3 پيمانه 600 گرم آب مدت 30 دقيقه بجوشانيد،

طعم آن قدرى تلخ است و هر بار 1- 2 قاشق سوپ خورى بزرگ مخلوط با كمى عسل ميل شود به طورى كه روى هم 2 پيمانه 400 گرم در روز خورده شود.

مصرف گیاه راسن  :

بيشتر به شكل تنطور مصرف مى‏ شود، 20- 30 قطره را 3- 4 بار در روز با كمى آب مى‏ خورند.

بندرت به شكل تيزان 1- 2 قاشق مرباخورى از گرد نرم ريشه را با 5/ 0 ليتر آب بجوشانيد و بگذاريد بماند يا به شكل گرد يك نوك چاقو مصرف نماييد.

معمولًا براى درمان بى ‏اشتهايى، اختلالات معدى و برونشيت مداوم مصرف مى‏شود.

مزاج :

گیاه راسن گرم است و لطيف، اندر درجه دوم. روميان آن را ترب مى ‏شناسند و مى‏گويند كه گندناى رومى است.

ادامه ی خواص درمانی :

اندامهاى سرد را گرم و درد تهيگاه را نيك بود و درد بندگشايها را كه از رطوبت باشد و معده ‏هاى تر را نيك بود و سدد بگشايد

و بسيار خوردن از آن خون‏ را به فساد آرد و منى كم مى‏ كند و چون روغن بپزند و بر عرق النساء نهند سود مى‏كند

و وجع المفاصل را كه از سردى باشد ببرد و خلطهاى غليظ از سينه بيرون افكند و اندر اين كار تاثيرى نيك بكند.

راسن بر وزن دامن نام درخت بيل‏گوش است و آن دارويى باشد نافع جميع آبله‏ ها و دردها،

خصوصا دردهايى كه از رطوبت و سردى بود و گزندگى جانوران را سود دارد و آن را قسط شامى و زنجبيل شامى نيز مى‏گويند و غرسا همان است.

بيخ آن را اصل الراسن و تخم آن را حب الراسن مى‏ خوانند

و بعضى مى‏گويند نباتى است كه بوى آن به بوى سير مى ‏ماند و بعضى ديگر مى‏گويند علفى است كه آن را تركان قيچى گويند و با ماست مى‏ خورند.

به لغت رومى راسن را قيعالا مى‏گويند و به سريانى رسنا گويند و بيخ راسن بزرگ مى‏باشد.

و رنگ آن سياه مى‏باشد و بوى آن خوش بود و تيز و هر يك از بيخ آن، شاخه‏ ها زده است در زمين و به تازى عكرس مى گويند و عكرس نوعى است از شوره كه به نبات ثيل مى‏ماند.

راسن گرم و خشك است در درجه دوم، طبيعت را بر دفع اخلاط غليظ كه بر نواحى سينه و قصبات شش بوده معونت مى‏كند

و بيمارى عرق النساء را مفيد مى‏باشد و درد پيوندها را كه از رطوبت بوده سود دارد و هر نوع علت كهنه كه از سردى باشد دفع مى‏كند.

به لغت رومى راسن را قيعالا مى‏گويند و به سريانى ريسنا گويند و بيخ راسن بزرگ مى‏باشد و رنگ آن سياه باشد و بوى آن خوش بود و تيز و هر يك از بيخ آن، شاخه ‏ها زده‏

است در زمين، به لغت سنجزى آن را نيو مى‏گويند و جالينوس مى‏گويد: آن را هيلانيون مى‏نامند و محمد زكريا الانيون مى‏گويد.

و قراطس مى‏گويد: نوعى از نبات باشد در زمين مصر و شاخه‏هاى اين نوع به اندازه يك گز بوده و نبات آن بر روى زمين گسترده مى‏باشد.

منابع 

[1] – معارف گياهى، ج 6، ص 31- 32- 33- 34- 37- 37.

[2] – گياهان دارويى، دكتر فلوك، ص 156.

[3] – الابنيه عن حقائق الادويه، ص 164.

[4] – برهان قاطع، ص 578.

[5] – فرهنگ داروها و واژه‏هاى دشوار.

[6] – صيدنه، ج 2، ص 863.

[7] – صيدنه، ج 1، ص 315.