گیاه رازک

عربى: حشيشة الدينار.
لاتين:lupulus .
انگليسى:hops

اسم طبى آن‏humulus مى‏باشد و نيز آن راhops مى‏نامند

مشخصات:

گياهى است از خانواده شاهدانه‏Cannabinaceae ، چندساله با ساقه‏ هاى يك‏ساله و دوپايه با ساقه ‏هاى زاويه‏ دار و موجى كه چرخش پيچش موج آن از راست به چپ است و بلندى آن پنج تا ده متر است.

برگهاى آن خيلى شبيه به برگ مو و داراى سه تا پنج قسمت و پوشيده از كركهاى خشن است.

گلهاى ماده آن كوچك و سفيدرنگ و به شكل خوشه است كه در تابستان تمام مى‏شود، مجتمع گلهاى ماده آن به شكل يك خوشه شامل مخروطه‏ هاى ميوه است و در كنار برگچه ‏ها و برگهاى كامل قرار دارد، هر مخروط داراى فلس‏هايى مى‏باشد و در كنار فلسها گلهاى كوچك سفيد گياه قرار دارد.

اين مخروطها از فلس‏هاى نازك سبزرنگ كه روى هم قرار گرفته تشكيل شده ‏اند. ميوه فندقه، خاكسترى‏ رنگ، گرد، حاوى دانه و داراى تارهاى ترشحى فراوان در سطح و قاعده آن مى‏باشد.
در اين تارها ماده ‏اى به نام لوپولن‏Lupulin قرار دارد كه تقريبا يك هشتم تا يك ششم وزن مخروطها مى‏باشد در صورت تازه بودن معطر مشابه بوى و الريان و با طعم تلخ و مطبوع مى‏باشد.

اين گياه در اغلب مناطق دنيا به‏ طور وسيع كاشته مى ‏شود و به‏ طور خودرو در جنگلهاى پرپشت كنار چپرها و پرچينها مى‏رويد، در ايران در مناطق شمال در گرگان، مازندران، گيلان و سواحل دريا به طور خودرو فراوان ديده مى‏ شود به ‏ويژه در امتداد كانالى كه پيربازار را به پيله‏ بازار وصل مى‏كند ديده وجود دارد.

قسمت قابل مصرف در درمان:
قسمت قابل مصرف در درمان گل آذين‏ها مى‏باشد كه به لاتين‏Lupuli flos ، به انگليسى‏Hop strobile و به فرانسوى‏Cone de houblon ناميده مى‏شود

تركيبات شيميائى:

مواد تلخ: اولئورزين‏هاAc ylphloroglucides (30- 15 درصد مخروط خشك):
الف: آلفا اسيدها يا هومولن‏هاHumulones مانند هومولن‏a -Bitter acid) Humulone ياC 12 H 03 O 5 (a -Soft resin (12- 2 درصد مخروط خشك)، كوهومولن‏Adhumulone ,Cohumulone وPrehumulone .
ب: بتا اسيدها يا لوپولن‏هاLupulones ياB -Soft resin ,B -Bitter acids (10- 1 درصد مخروط خشك) مانند لوپولن ياB -Bitter acid ,B -Lupulic acid ، به فرمول‏C 62 H 83 O 4 ، كلوپولن‏Colupulone ، ادلوپولن‏Adlupulon .

خواص درمانى:

1- آب جوشانده آن را بنوشيد. مدرّ و معرّق و ضدعفونى‏كننده است، مقوّى و تونيك و مخدّر و مسكّن و آرام ‏كننده است، براى قطع احتلام شبانه و رفع نعوض‏هاى دردناك شبانه بسيار مؤثر است، براى درمان دردهاى رماتيسم لنفاوى مصرف مى‏شود.
2- سى گرم از آن را در يك ليوان آب جوش دم كنيد و آب آن را صاف و شيرين نموده به منظور رفع عوارض خنازير به بچه‏ ها بدهيد.
3- سى گرم گل آن را در يك ليتر آب جوش ده دقيقه دم كنيد و آب آن را صاف نموده بنوشيد. اشتها آور است، معده را تقويت مى‏كند، گوارش را آسان مى‏ سازد، خون را صاف مى‏كند، براى دفع انگل مصرف مى‏شود، براى بچه ‏هاى ضعيف و كم‏خون در نقاط مرطوبى مفيد مى‏باشد.
4- در استعمال خارجى سرشاخه‏هاى گلدار آن براى تسكين دردهاى مفاصل و حتى درمان برخى از سرطانها مؤثر است.

دمكرده، آرام‏بخش و خواب‏ آور:
رازك، ريشه والريان، تيول، گل بنفشه، گل بهار نارنج به مقدار مساوى از هريك مخلوط نموده يك قاشق سوپخورى از مخلوط براى يك فنجان آب جوش به صورت دمكرده پس از غذاى ظهر و شب و قبل از خواب مى‏نوشند.

موارد مصرف ديگر:
از برگ‏هاى تازه و ساقه ‏هاى جوان در تغذيه و از گل‏ها براى پوشاندن طعم تلخ نوشابه ‏ها و در كارخانجات آبجوسازى به عنوان طعم ‏دهنده و نگهدارنده استفاده مى‏شود.

در كرم‏هاى آرايشى و لوسيون ها به منظور تقويت و شفاف كردن پوست‏هاى كدر بكار مى‏رود. براى اين منظور مى‏توان 15 گرم رازك را ده دقيقه در نيم ليتر آب دم‏كرده صاف نمايند حاصل را پس از تميز كردن توالت، به كمك پنبه يا پارچه نرمى مانند يك لوسيون روى پوست صورت و گردن اثر داده و بالاخره از ساقه گياه در صنعت نساجى استفاده مى‏شود.

تداخل داروئى:

با داروهاى ضد افسردگى، آنتى هيستامين‏ها، الكل و استروژن‏ها.

تذكر:

براى زنان باردار و مادران شيرده و كودكان زير دو سال مضر است، خوردن زياد آن خوب نيست و يبوست ايجاد مى‏كند و گاه نيز خطرناك خواهد بود، آن را زير نظر پزشك مصرف كنيد و اگر در جريان مصرف ناراحتى‏هاى كمى از قبيل خارش و يا ناراحتى معده و اسهال ايجاد شد مصرف آن كم و يا به ‏طور كلى قطع شود.

منابع

*************************

سلطانى، ابو القاسم، دائرة المعارف طب سنتى (گياهان دارويى)،

حاجى شريف، احمد، اسرار گياهان دارويى

نورانى، مصطفى، دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى (نورانى)