بارهنگ (لسان الحمل)

نام‏هاى ديگر گیاه بارهنگ

بارتنگ- پيزوشا- لسان الحمل- لسان الحمل كبير- محاج‏ولك- سمن‏دودم‏
Plantago- Plntain- Plantain majeur- Grand plantain- Larger plantain

بارهنگ را در عربى لسان الحمل نيز گويند، لسان الحمل به معنى زبان بره و اصطلاح فارسى آن نيز همين است.

اما امروز بيشتر به بارهنگ معروف است كه در كتب مفردات غالبا به صورت بارهنگ آمده است (دهخدا).

علاوه بر نامهاى زبان بره و بارتنگ و بارهنگ يكى از نامهاى معروف فارسى لسان الحمل خرگوش يا خرگوشك بوده است

چنانكه آمده خرگوش بعدها معرب شده و به صورت كركوس در آمده است‏

مشخصات:

گياهى است از خانواده‏Paintaginaceae ، چندساله علفى و خودرو به بلندى 45- 10 سانتيمتر و بدون ساقه.

برگهاى آن تخم ‏مرغى، پهن، ضخيم، دراز و سبز و داراى 9- 3 رگبرگ كاملا مشخص صاف يا پوشيده از كرك كه به شكل گروهى مستقيما از ريشه از محل يقه از خاك بيرون مى ‏آيند.

گلهاى آن خوشه ‏اى و در انتهاى يك پايه گل ‏دهنده گرز مانند ظاهر مى ‏شوند.

ميوه آن داراى دو خانه است و در هر خانه 8- 4 دانه تخم ‏مرغى كوچك مدور و سياه مايل به بنفش، وجود دارد.

چند گونه از اين گياه وجود دارد.

اما اين‏گونه بارهنگ در اروپا، شمال آفريقا، آمريكاى شمالى و هند انتشار دارد،

در ايران در اطراف تهران، رى، كرج- گيلان در لاهيجان- در آذربايجان در تبريز، سراب، سهند- در كردستان- خراسان- اصفهان- بلوچستان ديده مى‏شود

و به‏ طور كلى علف هرز مراتع محسوب مى ‏شود و معمولا در باغها و روى چمن‏ها و كنار جويهاى آب در نواحى معتدله زمين به وفور يافت مى‏ شود و در بعضى مناطق به‏طور پرورشى نيز توليد مى ‏شود.

تركيبات شيميائى:

برگ و ريشه گياه مذكور داراى موسيلاژ، اسيدهاى آلى، انورتين، امولسين، تانن و گلوكزيدى به نام اوكوبين است.

ماده اخير تحت اثر امولسين به سهولت تجزيه گرديده، گلوكز و يك آگليكون از آن حاصل م ى‏شود

كه تركيب شيميايى آن هنوز به طور دقيق معلوم نشده است.

در خاكستر گياه مذكور املاح مختلف سديم، پتاسيم، منيزيم و غيره به طور فراوان مشاهده مى‏گردد.

بارهنگ ماده لعابى است و از تخم آن بوى روغن مى‏ آيد.

در برگ آن واكس كلوروفيل‏6 I پنروليم بنزين است و مقدارى الكل و شكر نيز در آن موجود است.

نيز مواد محلول‏01 I و مقدارى كلسيم اوكليتث در آن موجود است.

آدانه‏ هاى بارهنگ داراى 10% موسيلاژ است كه در اثر هيدروليز توليدD – گزيلوز،L – آرابينوز،D – گالاكتوزوD – گالاكتوزونيك اسيد مى‏نمايد.

همچنين داراى روغن ثابت، پروتئين و املاح معدنى مى‏باشد

طبيعت آن سرد است و دانه آن و گاهى برگ و ريشه اين گياه مصرف درمانى دارد

بارهنگ مضر طحال است و مصلحش مصطكى مى‏باشد. مضر ريه است و مصلحش عسل مى‏باشد

خواص :

قسمت مورد استفاده اين گياه، برگ، ريشه و دانه آن است كه در طب عوام به مصارف درمانى بسيار مى‏رسد.

بارهنگ براى بيماريهاى:

اسهال، عرق زياد، خونريزى دهان، لثه و اجزاء بدن، عفونت زخمها،

كثيفى چشم، ضعف جگر و طحال، زخم روده، معده و اثنى عشر،

كثيفى خون، يرقان، خونريزى (ريه، بواسير و حيض)، اسهال خونى،

ورم و رطوبت زخمها، زخم چركى گوش، ضعف باه، درد سينه،

سرفه، عطش، سوزش بول، بدهضمى، سل،التهاب كليه و مثانه،

جوش صورت، ورم ملتحمه، گزيدن زنبور، پشه و هارى مفيد مى‏ باشد.

ريشه و برگ اين گياهان اثر قابض و نرم كننده دارد

و از آنها به عنوان تصفيه كننده خون، آرام كننده و رفع تحريكات در نزله‏ هاى مزمن برونش‏ها، نزله مجارى ادرار و دستگاه هضم، رفع ناراحتى‏ هاى آسم مرطوب اسهالهاى ساده، ورم مخاط دهان، درد دندان و حتى درد گوش استفاده مى‏ گردد.

• برخی از دستورات درمانی  تخم بارهنگ :

1- آن را دم كنيد بعد آب و دانه را با هم بخوريد. زخمهاى دستگاه گوارش را التيام مى‏بخشد، سينه را نرم مى‏كند و براى درمان ناراحتى ريه و آسم مؤثر است، وجود خون در اخلاط را رفع مى‏كند. تونيك و محرك است، از برگرداندن غذا جلوگيرى مى‏نمايد، براى رفع اختلالات كليه به كار مى‏رود و تقويت‏ كننده كليه و كبد و طحال است.
2- لعاب آن را بخوريد و با عصاره آن تنقيه كنيد. براى درمان زخمهاى روده و قطع خون بواسير مؤثر است.
3- هر روز صبح و عصر هربار يك قاشق از آن را با شربت زرشك مخلوط كنيد و بخوريد. خون داخل ادرار كه از ضعف جگر باشد را برطرف مى‏سازد.
4- آن را با نيم كوب ‏شده ريشه تميزشده خطمى به اندازه مساوى بجوشانيد بعد آب صاف‏كرده آن را بنوشيد. اسهال كه از رطوبت و بلغم باشد را متوقف م ى‏سازد

منابع :

****************************************

• حاجى شريف، احمد، اسرار گياهان دارويى، 1جلد، اسرار گياهان دارويى ؛ ص156
• خسروى، سيد مهدى، گياهان دارويى و نحوه كاربرد آنها براى بيماريهاى مختلف در طب سنتى، 1جلد
• نورانى، مصطفى، دائرة المعارف بزرگ طب اسلامىدائرة المعارف بزرگ طب اسلامى ؛ ج‏1 ؛ ص387