مرزنجوش
نامهاى ديگر: مرزنگوش- مرزه گوش- گوش موش- مرد گوش- اذان الفار- اوريگانو ماژورونا- دنامروا- ريحان داوود- سومق- سرمق- سرمع- عنقر- مروا.
Origanum- majorana- Mariolaine- Mariolane. des. iardins- Sweet. Marioram- notted. Marioram.
به فرانسوىMarjolaine وMarjolaine des jardins
و به انگليسىSweet marjoram وKnotted marjoram گفته مىشود.
مشخصات:
مرزنجوش گياهى است از تيره نعناع و از خانواده پونه و آويشن.
گياهى است كوچك با شاخه و برگ زياد كه ارتفاع بوته آن در حدود سى تا پنجاه سانتيمتر است.
برگهاى آن كوچك، باريك پوشيده از كرك به رنگ خاكسترى مايل به سبز و حدود يك تا يك و نيم سانتىمتر طول دارد.
گلهاى آن بسيار كوچك به رنگ سفيد يا گلى بصورت خوشه در انتهاى ساقه گل دهنده ظاهر مى شوند.
اين گياه چند ساله است ولى در مناطق سردسير يكساله مى باشد. در ايران در ارتفاعات البرز به طور خودرو ديده مى شود.
طبيعت آن: گرم و خشك است.
تركيب شيميايى:
در اسانس آن. اوژنول 6 درصد، چاويكول 5/ 4 درصد و آلفالينالول يافت مىشود.
خواص درمانى:
1- آب دمكرده آن را بنوشيد.
ادرار را باز مى كند و براى رفع سختى در ترشح ادرار و حيض نافع است،
مستى حاصل از خمر را زايل مى سازد،
ورم مخاط بينى را برطرف مى كند،
ميگرن را درمان مى كند،
زكام رطوبى را قطع مى كند،
براى معالجه درد سينه و سرفه تنگى و خفقان و درد قلب مفيد است، انسداد گرفتگى دماغى را باز مى كند،
براى رفع ماليخوليا مؤثر است،
كينه و حسادت را برطرف مى سازد،
قولنجى كه در اثر نفخ در روده ها باشد را برطرف مى نمايد،
براى تسكين دلپيچه و رفع استسقا مؤثر است،
فرح آور است.
2- يك قاشق مرباخورى كوبيده آن را در يك ليوان آب جوش بريزيد و بخوريد. بادبر يا بادشكن مىباشد.
3- آن را بجوشانيد و با آب آن بخور دهيد بعد آب جوشانده آن را بنوشيد.
سردردى كه از غلبه سودا و بلغم باشد را درمان مى كند و اگر مقدارى از آن را با حنا خمير كرده و بر سر ببنديد مؤثرتر خواهد بود.
4- يكصد گرم آن را نرم بكوبيد و در نيم ليتر روغن زيتون بريزيد و در بن مارى دو ساعت بجوشانيد و بعد از سرد شدن در يك بطرى ريخته و در جاى خنك نگهداريد و هر روز بر مفاصل بماليد. درد مفاصل را درمان مى كند.
5- آب جوشانده آن براى شستشوى زخمها و ضد عفونى كردن زخم مفيد است.
6- آن را بجوشانيد و آب آن را هم بنوشيد و هم در بينى بكشيد. بيمارى لقوه و صرع را بهبود مى بخشد.
7- بوئيدن آن قواى دماغى را تقويت مىكند و بخور آن هم سبب باز شدن بينى مى شود.
8- پخته آن را ضماد كنيد. جاى زخم و جاى سالك كه روى پوست مانده است را از بين مىبرد.
9- استنشاق آب جوشانده آن با نمك، بينى را باز مىكند و عفونت سيونسها را برطرف مى سازد.
10- ماليدن اسانس آن براى درمان فلج و امراض عصبى سرد مانند كزاز نافع است
ماليدن آن به چشم براى شروع نزول آب در چشم و رفع ضعف با صره مفيد مىباشد.
11- تازه آن به صورت مالش در مورد از جا دررفتگى و شكستگى اعضاى بدن و بى حسى اعضاء و درد دندان مصرف مى شود.
12- شياف آن در مهبل قاعده آور است.
13- ريختن چند قطره اسانس آن داخل گوش يا گذاردن پنبه تر كرده به اسانس آن در گوش بازكننده و رافع بستگى گوش است و صداى داخل گوش را برطرف مىسازد.
14- آب جوشانده آن براى شستشوى زخمها و ضد عفونى كردن زخم مفيد است.
15- جويدن آن با نمك براى جلوگيرى از ترشح آب دهان مفيد است.
تذكر: مصرف زياد آن براى كليه و مثانه مضر است.
مصلح آن: آب كاسنى و تخم خرفه مىباشد.
روغن مرزنجوش
خواص درمانى:
1- چكاندن آن در گوش عفونت آن را برطرف مى سازد.
2- آن را بر موضع بماليد. خستگى اعصاب را برطرف مى نمايد و عصب و عضلات را نرم و تشنجات عصبى يا پرش موضعى را درمان مى كند.
مرزنگوش گياهى است در نواحى مختلف مى رويد و خاصيت طبى آن مقوى، باد شكن، ضد تشنج، مدرّ و ضد رطوبت است و بيخوابى و ميگرن (درد نيمه سر) و زكام مغزى را درمان مى كند
و امراض مربوط به مجارى تنفس و ضعف معده و سوء هضم را
______________________________
(1)- محيط اعظم، ج 3، ص 306.
(2)- محيط اعظم، ج 1، ص 279.
از بين مىبرد و مانند چاى بايد آن را دم كرد.
دیگر خواص:
اگر 100 گرم آن را در يك ليتر روغن زيتون در آب جوش ريخته روى آتش به هم زنند و پس از صاف كردن داخل شيشه بريزند و موقع درد روماتيسم يا سياتيك با آن مالش دهند بسيار مؤثر خواهد شد. و اگر موقع زكام چند قطره از دمكرده آن را در بينى بچكانند معالجه مى شود.
مرزنگوش مجارى تنفس را كاملًا ضدعفونى مىكند و مقدار مصرف از گياه خشك مرزنگوش يك قاشق دسرخورى در يك ليوان آبجوش ده دقيقه دمكرده روزى ديا سه فنجان بنوشند هنگام ابتداء به زكام ممكن است چند قطره از دمكرده مرزنگوش را در بينى بچكانند بطورى كه داخل بينى را شستشو دهيد اگر چند دفعه در روز اين كار را بكنيد معالجه مىشود.
بخور مرزنگوش هوا را از ميكروبها پاك كرده و پشه و حشرات را هم فرارى مىدهد. «1»
اگر كسى زياد عطسه كند تا پنج روز روزى يك قطره روغن مرزنگوش را به بينى خود بچكاند. عطسه كردن بسيار از پنج درد ايمن گرداند: 1- خوره 2- لقوه 3- نزول آب از چشم 4- صلابت و خشونت پرههاى بينى 5- بيرون آمدن مو در چشم. «2»
مرزنگوش گياهى است خوشبو، داراى شاخه هاى بلند، برگهاى آن باريك و شبيه گوش موش، گلهايش سفيد مايل به سرخى و تخم آن شبيه تخم ريحان است.
اين گياه در نواحى مختلف مى رويد. در ميان كردها دمكرده و جوشانده آن را براى تسكين درد و سردرد و رفع بيخوابى، زكام و سرماخوردگى به مصرف مىرسانند. «3»
برگ و سرشاخه گلدار آن، مصارف دارويى دارد و از آنها اسانس گيرى به عمل
______________________________
(1)- گلها و گياهان شفابخش، ص 217.
(2)- حلية المتقين، ص 257.
(3)- طب سنتى در ميان كردان، ص 155.
مى آيد.
برگ مرزنگوش را غالبا پس از خشك كردن، به صورت گرد درآورده از آن، جهت معطر ساختن اغذيه استفاده مى كنند.
اين گياه داراى اثر آرام كننده، نيرو دهنده، مدر، معرق و مقوى معده است و در خارج اثر التيام زخمها را دارد. «1»
مرزنگوش كه از خانواده «نعنايان» مىباشد، بسيار مورد علاقه زنبور عسل هست
و چنانچه در كنار زنبورها كشت شود، زنبورها را از بيماريهايى كه با آن مواجهند، مصون نگه مىدارد.
مرزنگوش گياهى است كه در مناطق غربى ايران مىرويد ولى بجز استفاده داخلى از آن به صورت تجارتى، براى صدور استفاده نمىشود.
در حالى كه اين گياه و بسيارى از گياهان را كه ذكر شد، كارخانه داروسازى باير در آلمان براى تهيه دارو، زير كشت دارد.
عمده ترين كاربردهاى دارويى انفرادى اين گياه در بيماريهاى ريوى، اعصاب، گوارشى و پوست است.
مرزنگوش در روايت:
قال صلى الله عليه و آله: «
عليكم بالمرزنكوش شمّوه فانه جيد للخشام و الخشام داء
» «2» پيغمبر خاتم صلى الله عليه و آله فرمود:
بر شما باد مرزنگوش چون بر خشام خوب است و خشام مرض است.
خشام رگى است كه در داخل بينى به وجود مى آيد و گاهى اذيت مىكند و بزرگى بينى را نيز خشام گويند.
بخور مرزنگوش هوا را از ميكروبها پاك كرده، پشه و حشرات را فرارى مىدهد.
مرزنگوش مستى را كه از شراب به هم رسيده، از بين مىبرد
عبارت ديگر قاعده آور است
و ادرار را زياد مىكند
شياف آن در مهبل قاعده آور است.
در استعمال خارج نيز ضدعفونى كننده و التيام دهنده زخمها مىباشد.
مقدار خوراك از جرم برگ و سرشاخه گلدار خشك آن تا 10 گرم و در دمكرده تا 30 گرم است.
گرد برگ مرزنجوش عطسه آور نيز مىباشد
مرزنگوش براى كليه و مثانه مضر است از اين نظر بايد با كاسنى و تخم خرفه خورده شود.
جانشين مرزنگوش در خواص دارويى سىسنبر است.