اسامی:

يونانى طوبون، طوماطامن و قوطاليون، عربى: كف الاسد، كف الذئب و علج گويند. به فارسى اشنان يا چوبك است.

تعریف

درختچه كوچكى است كبود رنگ، كركدار خزى، گلهاى آن سفيد يا صورتى و داراى ريشه‏هاى ضخيم و ريشه چوبكها از نظر طبيعت گرم و خشك است.

خواص:

خواص آن عطسه ‏آور مى ‏باشد و سكسكه را تسكين مى‏ دهد. مدرّ و قاعده ‏آور است.

براى خرد كردن سنگ مثانه مفيد است.

براى زكام مفيد مى‏باشد، ضماد آن با سركه براى تسكين درد سياتيك و ورم طحال نافع است،

ريشه آن با سركه براى درد مفاصل درد سرين، سياتيك و التيام زخم نافع است.[1]

جوشانده چوبك معالج زكامهاى نزله ‏اى و جوشانده ريشه چوبك در معالجه نقرس، سيفليس و تومورهاى سرطانى مورد استفاده قرار مى‏گيرد.[2]

اين گياه از تيره قرنفليان كه داراى گلهاى مجتمع با آرايش مركب مى‏باشد و برگهايش‏ داراى خار است.

ريشه آن ضخيم و لعابدار است و كوبيده آن نيز به نام چوبك به مصرف لباسشويى مى ‏رسد و داراى نامهاى چوبه، بيخ و سطرونيون است.[3]

زهر گزندگان را منفعت مى‏كند و به يونانى: اوراتيموس و به لاتينى: اسفوفيژن نيز گويند.[4]

مى‏ گويند كه آن بيخ نباتى خاردار است، سفت و كوتاه و ثمر آن را بخور مريم گويند

و آن قطعه‏ اى است مثل قارچ و بدان پشم را مى‏ شويند. آن نهرى و برى مى‏باشد و چون آن را در آب زنند از آن كف مثل كف صابون برآيد.

ضماد بيخ برى آن نافع خنازير و طلاى برگ هر دو نوع آن رافع قروح و التيام دهنده جراحات و مزيل شقاق و ترك است و چون بر بيخ آن مداومت نمايند جهت جذام نفع مى‏كند.[5]

شيخ گويد: آن عرطنيثا، آذربو: بيخش را به كار مى‏برند و گويند بخور مريم است.

خواص ديگر آن:

تكه كننده و گدازنده است،

داروى درد سرين، تشنگى‏ آور و مسقط است، آن سكسكه را تسكين دهد و خوردن و پاشيدن آبپزش پادزهر نيش است.[6]

چوبك و اشنان اسم فارسى عرطنيثا است.[7] عرطنيثا اسم سريانى آذربو است.[8] آذربو را به فارسى چووه صباغان گويند و او غير چووه گازران است.

در وسط سوم گرم و خشك و جالى و معطس و مفتح و مسكن فواق و مدر بول و حيض است.[9]

ضماد آن جهت تسكين خارشهاى بدن و جوشانده آن براى رفع آنژين و ضد كرم‏ استفاده مى ‏شود.

چون ريشه نبات داراى موادSaponine است از اين جهت و توليد كف مى ‏نمايد.

براى شستشو و نظافت پارچه ‏ها استفاده مى‏شود و همچنين براى سفيد كردن الياف پارچه ‏ها استفاده مى ‏نمايند.

تعداد شربت آن 60- 20 گرم در روز است. براى تهيه شربت آن 100 گرم ريشه آن را در 5/ 1 ليتر آب داخل نموده و 180 گرم قند براى 100 گرم مايع آن اضافه نمايند و به علت وجود ساپونين نبايد در مصرف آن مداومت نمود، زيرا توليد مسموميت مى‏كند.

در روى نخاع شوكى (مغز تره)، موجبات لرز، خشك شدن مخاط دهان، فلج ناقص، باز شدن مردمك چشم و همچنين فشار خون و درجه گرماى بدن پائين مى ‏آيد و وارد شدن ساپونين در خون حركات ارادى و انعكاس را ضعيف مى‏سازد.

در ريشه چوبه 5/ 2 درصد ساپونين دارد كه در آب حل شده و توليد كف مى‏نمايد. به همين جهت مورد استفاده در صنعت براى شستشوى لباسها و در طب هم شربت از آن درست مى‏كنند.[10]

تسكين دهنده خارشهاى بدن

و جوشانده آن براى رفع آنژين مفيد مى‏باشد.

اشنان مفيد بر وزن نقصان گياهى است كه بدان رخت (لباس) شويند و بعد از طعام خوردن دست را نيز بدان بشويند و آن را به عربى «غاسول» خوانند و چون آن را بسوزانند «اشجار» شود،

اشنه بضم اول و فتح ثالث به معناى اشنان باشد كه بدان رخت و جامه شويند و نام داروئى هم هست خوشبوى كه آن را دواله مى‏گويند و به عربى شبيه العجوز و مسك القرود خوانند، مانند عشقه و لبلاب بر درخت پيچند و اگر بسايند و در چشم كنند جلا دهد،

چوبك اشنان بضم اول و همزه گليم شوى را گويند و به عربى شجره‏اى مالك خوانند و بدان رخت شويند و در دمشق صابون القاب گويند، در تحفه حكيم مومن مى ‏نگارد.

اشنان گياهى است بى‏ برگ و شاخه‏ هاى ريز شبيه به كرم‏هاى خشكيده و گازوران با آن جامه مى‏ شويند، سفيد او را فروالعصافير خيّر و سبز آن را غاسول نامند و

اين غير از ابوقانس است در سوم گرم و در آخر دوم خشك جالى مى‏ باشد.

طلاى آن جهت بردن گوشت فاسد زخمهاى دندان و جلاى لثه ‏ها نافع است و مداومت آن مفيد دندان است. ضدش و مصلحش روغن بنفشه و مغز تخم كدو است. براى مثانه هم مضر است مصلحش عسل است.

[1] – معارف گياهى، ج 5، ص 140.

[2] – خواص ميوه‏ها، خوراكيها و داروهاى گياهى، ص 94.

[3] – فرهنگ معين، ج 1، ص 1318.

[4] – صيدنه، ج 1، ص 474.

[5] – محيط اعظم، ج 3، ص 206.

[6] – قانون در طب، ج 2، ص 261.

[7] – تحفه حكيم، ص 78.

[8] – همان، ص 181.

[9] – همان، ص 16.

[10] – راز گياهان شفابخش، ص 224 الى 226.

1- دو تا سه گرم از آن را در يك ليوان آب جوش دم كنيد و آب صاف‏كرده آن را ساعت به ساعت يك قاشق كوچك بنوشيد. ادرارآور و قاعده‏آور است، سنگ مثانه را خرد مى‏كند، سكسكه را تسكين مى‏دهد.

2- قطره آب دم‏كرده آن را در بينى بريزيد. بسيار عطسه‏ آور است و براى بازكردن مجارى گرفته شده در موقع زكام بسيار نافع مى‏باشد.

3- گرد آن را روى زخمهاى بد بپاشيد آن را التيام مى‏بخشد.

 4- ضماد آن با سركه براى تسكين درد سياتيك و ورم طحال نافع است.

5- ضماد خاكستر آن با سركه براى درمان سياتيك و درد مفاصل و درد سر نافع است.

6- شستشو با آب دم‏كرده آن براى درمان كهير، اگزما، جرب، گال، تبخال، زردزخم نافع است.

تذكر:

كشيدن آن در بينى يا ريختن آب آن در بينى و همچنين خوردن آن براى زنان باردار مضر است و ممكن است باعث سقط جنين گردد، خوردن بيش از سه گرم و براى اشخاص قوى بيش از پنج گرم آن بسيار خطرناك است و خوردن پانزده گرم آن به‏طور قطع كشنده است، مصرف آن بايد با نظر پزشك باشد.