زنيان
نامهاى ديگر:
طالب الخبز- زيره وحشى- زنيون- زينيون- تخم زنيان- شيرين زیباديان- انيسون برى- كمون حبشى- سمندوراتاتيا- كشگدان- كسرگ- كسر- مس- نانخا-
نانخواه- اضقان- اسپركه- جانى- خردو- اجوان- اسپركاى- نانخه- زينان.
و به فرانسوىAmmi وSison وAjowan
و به انگليسىAmmi و ميوه آن راAjava seeds گويند
مشخصات:
اين ميوه نوعى از گياهى است كه به فارسى زنيان و گياه آن در كتب طب سنتى با نامهاى انيسون برى و كمون حبشى آورده شده.
از طرف گياه شناسان مختلف در زمانهاى متفاوت نامگذارى شده است.
اين گياه در بلوچستان با نام هندى آن اجوان و همچنين اسپركاى می شناسند .
توجه شود در برخى مدارك طب سنتى براى گياه باديان رومى نيز نام زنيان را مىبرند، با زنيان كه در اين بخش بحث می شود متفاوت است.
گياه اجوان يكساله است بلندى آن كمى از زيره سياه بيشتر و در حدود يك متر است ولى از نظر شكل و برگ و رنگ شبيه زيره سياه است،
ساقه آن پُر شاخه است، برگهاى آن بريده بريده و نخى شكل می باشد،
گلهاى آن كوچك سفيد است، ميوه گياه كه زنيان ناميده مى شود كوچك تخم مرغى شكل به رنگ زرد تيره مىباشد
در سطح ميوه خط طولى نازك به رنگ زرد روشن وجود دارد، معطر و بوى عطر تيمول از آن استشمام می شود،
ميوه و ريشه آن در طب سنتى مورد توجه می باشد
محل رویش
اين گياه بيشتر در مزارع غلات و در پرچينها در نواحى مختلف اروپاى مركزى در آسيا، هندوستان، ايران و مصر مىرويد
در ايران در مناطق شرقى بلوچستان در هوديان و چاه قنبر می رويد و نام محلى آن اجوان و اسپركاى می باشد.
طبيعت آن:
گرم و خشك است.
تركيب شيميايى:
از نظر تركيبات شيميايى زنيان، ميوه گياه داراى 4 تا 6 درصد بر حسب مناطق رويش اسانس روغنى فرّار است كه در حدود 45 تا 55 درصد آن را تيمول تشكيل می دهد،
تيمول اسانس معطر و بسيار سبز است كه در آن بخشها مشخصات و فرمول شيميايى آن بتفصيل آمده است،
ماده اى است ضد عفونى كننده، قوى و معروف در طب سنتى.
به علاوه در اسانس زنيان 15 تا 20 درصد سيمن و بقيه آن آلفاپى نى ديپانتن و … است.
از تقطير دانه آن اسانس با بوى مطبوعى و روغنى شكل در حدود 2 تا 3 درصد وزن دانه به دست می آيد.
اين اسانس داراى ماده عاملى بنام آنتول به فرمولC 01 H 21 O مىباشد. و پنجاه تا شصت درصد اسانس زنيان را تشكيل می دهد.
بقيه اسانس شامل پى متوكسى فنيل، استون ، چاويكول (تانن كاتشيك) و داراى اسيدهاى آلى مانند اسيد كى نيك (تتراهيدروكسى هگزاهيدروبنزوئيك) و
اسيد شيكميك (ترى هيدروكسى تتراهيدوربنزوئيك)
ساير تركيبات آن عبارتند از : كربورهاى ترپنيك (فلاندرنها) ليمونن و دىپانتن.
خواص درمانى:
آنتى اسپاسموديك (بادشكن)،
هضم كننده غذا،
مانع عمل فرمانتاسيون يا تخميرات ميكروبى در روده بزرگ،
مانع به وجود آمدن اسهال،
زيادكننده شير،
ضد حالت تنسم (ضد دل پيچه)،
مسكن سيستم عصبى، ماهيچه اى و پايين آورنده چربیهاى خون
تخم گياه از نظر طبيعت مانند زيره ها گرم و خشك است و از نظر خواص ضد اسپاسم، تونيك، محرك و بادشكن مىباشد و معمولًا در تهيه مشمّعهايى كه براى تسكين درد به كار مىرود داخل می شود
له كرده و كوبيده آن به عنوان داروى استعمال داخلى براى رفع بيماريهاى معده و كبد و ناراحتى گلو و سرفه و رماتيسم تجويز می شود.
زنيان منبع بسيار غنى از تيمول ضد عفونى كننده معروف است.
در هندوستان از زنيان به عنوان ضد عفونى كننده و براى تقويت معده و همچنين
به عنوان بادشكن و تونيك و براى قطع اسهال و رفع سوء هاضمه و دردهاى حاد شكم
يا قولنج و معالجه سوء هضم هايى كه ناشى از ضعف و كمىِ نيرو می باشد،
از ريشه اين گياه نيز به عنوان مدر و بادشكن به صورت دمكرده مصرف می شود
مدر بول، حيض،
محلل رياح باد يا گاز رفع رطوبات و لزج جهت درد سينه و صلابت كبد و سپرز و درد باطن و آنچه دواى سمى مسهل و پاك كننده چرك و لزوجات سينه
ضد سم و برای تبهاى كهنه مفيد است.
ناشتا خوردن زنيان 2 مثقال جهت ازدياد شير مادر مفيد است.
آن را بكوبيد و بخوريد:
مدرّ و تونيك، محرك، بادشكن و قابض است،
ضدّ اسهال و تهوع و ضدّعفونی كننده و ضدّ انگل است،
براى رفع بيمارىهاى كبد و ناراحتى گلو و سرفه مفيد است،
درد حاد شكم و قولنج و سوءهاضمه كه ناشى از ضعف و كمى نيرو باشد را برطرف می سازد،
روماتيسم و وبا را درمان میكند.
يك سير از آن را در آبليمو هشت ساعت بخيسانيد بعد از آبليمو درآوريد و در آفتاب بخشكانيد
و اين كار را هفت بار تكرار كنيد، بعد از خشك شدن هفتمين بار آن را با نبات نرم بساييد
و هر شب موقع خواب يك قاشق غذاخورى از آن را بخوريد، براى تقويت باه پيرمردانى كه هنوز تحليل نرفته و گاهگاهى مىتوانند شهوترانى كنند مفيد است
ضد اسپاسم، تونيك، محرك و بادشكن مىباشد
معمولا در تهيه مشمعهايى كه براى تسكين درد به كار می رود داخل می شود
له كرده و كوبيده آن به عنوان داروى استعمال داخلى براى رفع بيماریهاى معده و كبد و ناراحتى گلو و سرفه و روماتيسم تجويز می شود .
زنيان منبع بسيار غنى از تيمول ضدعفونی كننده معروف است.
از ريشه گياه نيز به عنوان مدر و بادشكن به صورت دمكرده مصرف می شود.
مقدار خوراك آن در مصرف داخلى مانند زيره سياه و كمى كمتر از آن است.
بايد توجه شود كه اشخاص گرم مزاج يا از آن استفاده نكنند و يا در موارد لزوم به مقدار كم و توأم با گياهان دارويى سرد ميل كنند.