ديدگاه جالينوس درباب ماهیچه شناسی

چنانچه همه ماهيچه ‏هاى تن شمارش و جداسازى شوند، شماره ‏ى آنها به پانصد و بيست و نه ماهيچه مى‏ رسد.

ماهيچه‏ ها از چه ساخته شده اند؟

از گوشت و پى و زردپى تشكيل شده‏ اند «3» و وسيله ‏اى براى حركت‏هاى ارادى هستند و شكل آنها بر پايه ‏ى جايگاه و نيازى كه به آنهاست، گوناگون مى ‏باشد.

ماهيچه يك بافت گوشتى است كه يك سمت رو به پايين دارد و از آن اندامى به نام وتر رويش مى‏ يابد و مسيرى را گذر مى‏ كند تا به پايين اندامى كه مى ‏خواهد آن را به جنبش وادارد مى‏ رسد تا آن را بجنباند.

شيوه جنباندن هر اندام چنين است كه ماهيچه بسوى رستنگاهش (ريشه‏ اش) محرک شود

 ویژگی ماهيچه ‏ها

با ويژگى انقباضى كه دارند شناسانده مى ‏شوند و دو گونه ‏اند:

ماهيچه مخطط (سرخ) يا ارادى و ماهيچه صاف يا غير ارادى
ماهيچه‏ هاى مخطط در بيشتر موارد دوكى شكل‏ اند و از دو بخش تشكيل مى ‏شوند:

بخش نخست تنه‏ ى ماهيچه خوانده مى شود
كه كلفت و نرم، سرخ رنگ است از الياف دراز و فشرده در ميانه ‏ى آن درست مى ‏شود
سپس هرچه از ميانه دور مى ‏شود تا به پايانه و سر ماهيچه برسد، باريك و نازك‏تر مى ‏گردد

تا به يك يا دو و چند وتر سپيد رنگ كه همان بخش دوم ماهيچه است پايان مى ‏يابد كه بوسيله آن ماهيچه به هر اندامى مى‏ پيوندد.
نمونه‏ ى ماهيچه مخطط، ماهيچه بازو، ران، شانه و جز آن.

ماهيچه ‏هاى صاف

(سپيد- غير ارادى) ماهيچه فشرده كه وتر دارند ولى از الياف ساخته نشده‏ اند مانند ماهيچه ‏هاى قلب و اندام‏هاى درونى شكم ‏فشرده و كشيده مى‏شود.

ازاين‏رو همه‏ ى آن اندام در راستاى ماهيچه ‏اى كه روى آن قرار گرفته كشيده مى‏ شود.
ماهيچه ‏اى كه بخواهد اندامى بزرگ را به جنبش وادارد بزرگتر و كلفت‏ تر است.

گاهى يك يا چند وتر از آن رويش مى ‏يابد تا به اندامى كه خواهان حركت است، بچسبد. گاهى چندين ماهيچه براى جنباندن يك اندام با هم همكارى مى‏ كنند.

آناتومی عضله و ماهیچه

 جنبش اعضا

كه اندامى كوچك را به جنبش وامى ‏دارد، كوچك و نازك است.
و آن كه اندامى بزرگ را تكان مى‏ دهد بزرگ و ستبر است، به مانند ماهيچه ران كه همه پا را می ‏تواند به حركت وا دارد،
بدرستى مى‏ توان گفت كه اين ماهيچه داراى اندازه ‏اى بزرگ است.

ماهيچه‏ هاى تكان‏ دهنده پلك بالا كوچك و بسيار نازك و بى ‏زردپى ‏اند.

هر اندامى براى حركت ارادى خود نيازمند ماهيچه ‏اى است كه آن را در راستاى مسير حركتش بجنباند
و چنانچه بخواهد در جهت‏ هاى گوناگون حركت داشته باشد، نيازمند ماهيچه ‏هايى با وضعيت مكانى گوناگون خواهند بود

كه هركدام از آنها به هنگام حركت به هر سو با كشيده شدن آن ماهيچه به همان سمت خواهد بود،

بايد ماهيچه ‏ى با كاركرد مخالف آن در حالت آرامش بماند تا كار ماهيچه‏ ى نخست بخوبى انجام پذيرد.
چنانچه دو ماهيچه با كاركرد مخالف در يك زمان با هم كار كنند آن اندام در يك حالت برپا ايستاده و استوار و كشيده خواهد شد.

نمونه ‏ى آن كف دست را مى ‏توان نام برد كه ماهيچه‏ هاى قرار گرفته در بخش درونى ساعد چنانچه كشيده شود

كف دست تا مى‏ شود و اگر ماهيچه ‏هاى قرارگرفته در پشت دست كشيده شوند، كف دست به پشت خم مى‏ شود.
اگر ماهيچه‏ هاى هر دو جهت كشيده، كف دست در ميان آن دو حالت استوار مى‏ ماند.

بر پايه‏ى ديدگاه جالينوس چنانچه همه ماهيچه‏هاى تن شمارش و جداسازى شوند، شماره‏ى آنها به پانصد و بيست و نه ماهيچه‏ مى‏رسد و ما به اندازه‏اى كه براى اين كتابمان بسنده و براى هدفمان شايسته است آنها را يادآورى مى‏كنيم پس مى‏گوييم:
ماهيچه‏ها از گوشت و پى و زردپى تشكيل شده‏اند «3» و وسيله‏اى براى حركت‏هاى ارادى هستند و شكل آنها بر پايه‏ى جايگاه و نيازى كه به آنهاست، گوناگون مى‏باشد.
ماهيچه يك بافت گوشتى است كه يك سمت رو به پايين دارد و از آن اندامى به نام وتر رويش مى‏يابد و مسيرى را گذر مى‏كند تا به پايين اندامى كه مى‏خواهد آن را به جنبش وادارد مى‏رسد تا آن را بجنباند.
شيوه جنباندن هر اندام چنين است كه ماهيچه بسوى رستنگاهش (ريشه‏اش) بهم‏
______________________________
(1). استخوان لامى‏Hyoid B .
(2). استخوان‏هايى ريز بمانند كنجد كه در بندهاى دست و پا و در تنه‏ى برخى تاندون‏ها وجود دارند
(3). ماهيچه‏ها با ويژگى انقباضى كه دارند شناسانده مى‏شوند و دو گونه‏اند ماهيچه مخطط (سرخ) يا ارادى و ماهيچه صاف يا غير ارادى ماهيچه‏هاى مخطط در بيشتر موارد دوكى شكل‏اند و از دو بخش تشكيل مى‏شوند. بخش نخست تنه‏ى ماهيچه خوانده مى‏شود كه كلفت و نرم، سرخ رنگ است از الياف دراز و فشرده در ميانه‏ى آن درست مى‏شود سپس هرچه از ميانه دور مى‏شود تا به پايانه و سر ماهيچه برسد، باريك و نازك‏تر مى‏گردد تا به يك يا دو و چند وتر سپيد رنگ كه همان بخش دوم ماهيچه است پايان مى‏يابد كه بوسيله آن ماهيچه به هر اندامى مى‏پيوندد. نمونه‏ى ماهيچه مخطط، ماهيچه بازو، ران، شانه و جز آن.
ماهيچه‏هاى صاف (سپيد- غير ارادى) ماهيچه فشرده كه وتر دارند ولى از الياف ساخته نشده‏اند مانند ماهيچه‏هاى قلب و اندام‏هاى درونى شكم‏
فشرده و كشيده مى‏شود. ازاين‏رو همه‏ى آن اندام در راستاى ماهيچه‏اى كه روى آن قرار گرفته كشيده مى‏شود.
ماهيچه‏اى كه بخواهد اندامى بزرگ را به جنبش وادارد بزرگتر و كلفت‏تر است.
گاهى يك يا چند وتر از آن رويش مى‏يابد تا به اندامى كه خواهان حركت است، بچسبد. گاهى چندين ماهيچه براى جنباندن يك اندام با هم همكارى مى‏كنند.
همچنين ماهيچه‏اى كه اندامى كوچك را به جنبش وامى‏دارد، كوچك و نازك است.
و آن كه اندامى بزرگ را تكان مى‏دهد بزرگ و ستبر است، به مانند ماهيچه ران كه همه پا را مى‏تواند به حركت وادارد، بدرستى مى‏توان گفت كه اين ماهيچه داراى اندازه‏اى بزرگ است.
ماهيچه‏ هاى تكان ‏دهنده پلك بالا كوچك و بسيار نازك و بدون ‏زردپى‏ اند. هر اندامى براى حركت ارادى خود نيازمند ماهيچه ‏اى است كه آن را در راستاى مسير حركتش بجنباند و چنانچه بخواهد در جهت‏هاى گوناگون حركت داشته باشد، نيازمند ماهيچه‏ هايى با وضعيت مكانى گوناگون خواهند بود كه هركدام از آنها به هنگام حركت به هر سو، با كشيده شدن آن ماهيچه به همان سمت خواهد بود، بايد ماهيچه‏ ى با كاركرد مخالف آن در حالت آرامش بماند تا كار ماهيچه‏ ى نخست بخوبى انجام پذيرد.
چنانچه دو ماهيچه با كاركرد مخالف در يك زمان با هم كار كنند آن اندام در يك حالت برپا ايستاده و استوار و كشيده خواهد شد. نمونه‏ى آن كف دست را مى‏توان نام برد كه ماهيچه ‏هاى قرار گرفته در بخش درونى ساعد چنانچه كشيده شود كف دست تا مى‏شود و اگر ماهيچه‏ هاى قرارگرفته در پشت دست كشيده شوند، كف دست به پشت خم مى‏شود. اگر ماهيچه ‏هاى هر دو جهت كشيده، كف دست در ميان آن دو حالت استوار مى‏ماند.

حرکتهای ارادی بدن

حركت‏هاى ارادى تن شامل: حركت پوست پيشانى، حركت چشم و دو گونه و كناره‏ى پره بينى و دو لب و زبان و گلو و آرواره و حركت سر و گردن و شانه و تكان دادن بند بازو، ساعد و بند ساعد، مچ دست و بندهاى انگشتان و حركت اندام‏هاى درون‏
گلو و حركت سينه براى نفس كشيدن و تكان نرينه‏ «1» و پيشآبدان براى باز و بستن راه پيشآب و حركت راست روده براى جلوگيرى از بيرون رفتن پيخال و حركت پوست و پرده ‏هاى شكم و تكان دادن بند ران، تهيگاه و بند ران، ساق و بند ساق، مچ پا و همه انگشتان پا مى‏باشد.
براى هركدام از حركت‏هاى نام‏برده ماهيچه هاى سازگار با شكل و بزرگى و وضعيت آن حركت در نظر گرفته شده است. اگر ما بگونه‏اى گسترده بحث كنيم نوشتار ما، ناسودمند خواهد شد و به درازا كشيده مى‏شود. از سوى ديگر با گفتار نمى‏توان وضعيت ماهيچه‏ ها را همچون استخوان‏ها و پى‏ها و (سياه) رگ‏ها و سرخرگ‏ها را در ذهن به تصوير كشيد، بلكه نياز به بسيار ديدن و بسيار انديشيدن دارد، ازاين‏رو ما به كوتاهى و تنها به شمارش كردن ماهيچه ‏ها بسنده مى‏كنيم :

شمارش ماهیچه های بدن

• چهل و پنج ماهيچه در رخساره ديده مى‏شود
• بيست و چهار تاى آن براى حركت‏هاى چشم و پلك‏ها.
• دوازده تا براى جابجايى فك و نه تا براى ديگر حركت‏هاى ارادى اندام‏هاى سيما و صورت مى‏باشد كه نمونه‏ ى آن، ماهيچه‏ ى پوشاننده‏ ى پوست پيشانى است كه براى بيشتر باز كردن چشم‏ «2» بكار مى ‏رود
• و دو تا براى حركت پره ‏هاى بينى‏ «3»
• و دو تا براى بالا كشيدن لب بالا «4»
• و دو تا براى پايين كشيدن لب پايين‏ «5»
• و دو تا براى حركت گونه‏ ها «6» مى‏باشد.
• بيست و سه ماهيچه سر و گردن را به جنبش وامى‏ دارند و برخى از آنها تنها سر را به سويى كه آن ماهيچه آنجا قرار گرفته، تكان مى‏دهند و برخى سر و گردن را با هم.
  گروهى آن دو را بسوى جلو و برخى به پشت و پاره ‏اى به راست و يا چپ مى‏ كشاند.
• نه ماهيچه ويژه ‏ى زبان است.
• سى و دو تا براى حركت‏هاى حلق و حنجره است.
• و هفت تا براى همه حركت‏هاى هر شانه‏ «7» در جهت‏ هاى گوناگون مى‏باشد.
  ______________________________
  (1). نرينه‏penis
  (2).Levator pulpebrae Superioris بالابرنده‏ ى پلك بالايى‏
  (3).Levator a laeque nasi بالابرنده‏ ى پره بينى‏
  (4).Levator Labii superioris بالابرنده ‏ى لب بالا
  (5).Depressor labii inferioris پايين‏برنده ‏ى و بيرون‏ كشنده‏ ى لب پايين‏
  (6).Zygomaticus major minor بالابرنده‏ ى گوشه‏ ى دهان به هنگام لبخند
  (7).Rhomboideus Major minor M .
• سيزده ماهيچه همه‏ ى حركت‏هاى بازو «1» را در هر سمت بدوش دارند.
• چهار ماهيچه روى بازو «2» گذاشته شده‏ اند در هر سمت قرار مى‏گيرد كه دو تاى آن در بخش درونى است كه بازو را خم مى‏كند و دو تا در سطح بيرون بازو و آن را باز مى‏كند.
• هفده ماهيچه در هر ساعد «3» است كه ده تاى آن روى سطح پشتى ساعد قرار گرفته
• هفت تا در سطح درون‏ «4» آنكه حركت‏هاى كف دست به درون و بيرون و بسوى انگشت ابهام و انگشت كوچك و براى خم كردن و باز كردن چهار انگشت ديگر انجام مى‏دهد.
• هيجده تا در كف هر دست براى حركت انگشتان به سوى انگشت ابهام و انگشت كوچك و خم (گود) كردن كف دست بكار مى‏رود.
• يك‏صد و هفت ماهيچه براى همه ‏ى حركت‏هاى سينه از تنگ كردن تا گشاد نمودن آن بكار مى‏رود.
• چهل و هشت تا براى همه‏ى حركت‏هاى تيره‏ى پشت است.
• هشت ماهيچه روى شكم‏ «5» گسترده شده است. كه برخى به درازا و گروهى به پهنا و پاره‏اى مورّب (تأريب) «6» از استخوان جناغ تا استخوان شرمگاه ‏اند و حركت‏هاى شكم را از فشردن و بهم آوردن را آن انجام مى‏دهد و به حركت‏هاى ديگر نيز كمك مى‏كنند.
• چهار ماهيچه براى خايه‏ى مردان و دو تا براى زنان و چهار تا براى تكان دادن و سيخ كردن نرينه و ماهيچه‏اى براى سفت گرفتن دهانه‏ى پيشآبدان‏ «7» كه پيشآب كنترل شده بيرون رود.
• و چهار تا «8» براى بسته نگهداشتن سوراخ نشستنگاه تا از بيرون رفتن بى ‏كنترل پيخال یا همان مدفوع جلوگيرى نمايد.
• بيست و شش ماهيچه براى حركت‏هاى دو ران
• و بيست تا براى حركت دو ساق و قرار گرفتن آنها در راستاى رانها
• و بيست و هشت ماهيچه براى به حركت درآوردن پا (مچ به پايين) و برخى حركت‏هاى انگشتان پا و قرار دادن آنها روى كف پا مى‏باشد.

______________________________
(1).Coracobrachialis G Bicepsbrachii
(2).Brachialis radialis M
(3).Extensor Carpi radialis brevis langus M .
(4).Flexor carpiradialis ulnaris M
(5).Rectus abdominis M
(6). تأريب: ن. ك «أربية» نمايه واژگان‏
(7).sphinctex urethrae vesicae

ماهيچه‏ ى بدن از دو قسمت گوشتى تشكيل شده است:

1. ماهيچه‏ ى صاف
2. ماهيچه ‏ى مخطط.

• ماهيچه‏ ى صاف: ماهيچه ‏اى است مخصوص، كه رنگ سفيد دارد و سلول‏هاى آن نسبتا دراز و دوكى شكل مى‏باشند و در وسط هر سلول آن يك هسته ديده مى‏شود. اين نوع ماهيچه‏ قادر به قبض و بسط (باز و بسته شدن) نمى‏باشد.
  ماهيچه‏ ى مخطط: نوعى بافت ماهيچه‏ اى است كه گوشت بدن را تشكيل مى‏دهد و عموما رنگ قرمز دارد. گوشت اين نوع ماهيچه‏ ها به هم پيچيده و تشكيل شده از تارها و نخ‏هاى بسيار طويل و نسبتا ضخيم، اگر گوشت ماهيچه‏ اى را بپزيم، به آسانى ريش‏ريش خواهد شد و اگر آن را در همان حالت زير ذره‏بين نگاه كنيم تارهاى درازى مى‏بينيم كه داراى خطوط عرضى مى‏باشند و از اين نظر است كه به اين قسم، ماهيچه‏ ى مخطط گفته مى‏شود.
• بافت ماهيچه‏ ى مخطط ارادى است، يعنى انسان مى‏تواند در هر موقع آنها را به اراده‏ ى خود منقبض و منبسط سازد (برخلاف ماهيچه ‏هاى صاف). تمام حركات ارادى بدن با ماهيچه‏ هاى مخطط و انقباضات آنها صورت مى‏گيرد، بنابراين در اثر حركت زياد، كارهاى زوردار، راه رفتن زياد، كوه‏نوردى، بيل زدن، دويدن و زياد روى پا ايستادن، عرق داشتن و گرم بودن ماهيچه‏ ها و بعدا باد دادن و سرما دادن يا عرق‏دار و با بدن گرم داخل آب سرد شدن و ناگهانى ماهيچه‏ هاى گرم را در آب سرد فروبردن، ماهيچه‏ ها ناراحت و منقبض شده و از عمليات خود دست برداشته و در اثر ناراحتى متوقف مى‏شوند و در اثر آن گاهى انسان قادر به حركت نمى‏ گردد. ماساژ با روغن گل يا با پماد ويكس يا ژل پيروكسي كام يا گذاشتن برگ گردوى تازه روى آن و به كار بردن داروهايى كه گرم‏ كننده هستند و همچنين گرم كردن خود موضع كنار آتش يا در آفتاب، در بهبودى آن مؤثر مى‏باشد.

حاجى شريف، احمد، دائرة المعارف گياه درمانى ايران، 1جلد، حافظ نوين – تهران، چاپ: دوم، 1388 ه.ش.

(8).sphinctex ani externus رازى، محمد بن زكريا – مترجم: ذاكر، محمد ابراهيم، المنصوري في الطب (ترجمه)، 1جلد، دانشگاه علوم پزشكى تهران – تهران، چاپ: اول، 1387 ه.ش.