تن انسان دقیقا نسخه عالمَست
اول مشابهت بدن با زمين
كه در زمين كوههاست و در بدن مردم استخوان مانند آنست و در زمين درختانست كه موى سر و ريش مشابه آنست و در زمين نباتات خرد بسيار است كه موهاى اندام مشابه آنست و مجموع عالم هفت اقليم است و در بدن نيز هفت اندامست يكى سر و دو دست و دو پاى و شكم و پشت، و در زمين زلزله است و در بدن عطسه بجاى آنست
و در زمين جوي هاى آب روان و چشمه هاست و در بدن مردم رگها بجاى آنست و رودها و چشمه هاى عالم بعضى شور و بعضى شيرين و بعضى خوش و بعضى ناخوش است و در بدن چشمه گوش تلخ و چشمه چشم شور و چشمه بينى ناخوش و چشمه دهن خوش است
و چشمه گوش بدان سبب تلخ است كه تا اگر مردم در خواب روند و حشراتى كه خواهند در گوش روند و مردم را هلاك كنند چون تلخى گوش بحس حيوانى او رسد از آنجا بازگردد و مردم را هلاك نكنند اما چشمه چشم ازآنجهت شور است كه چشم مردم پرپيه است و پيه بى نمك باطل مىشود پس چشمه چشم را شور آفريده تا چشم پيوسته تازه و روشن بماند
اما چشمه دهان بجهت آن خوش است تا قوت ذائقه در لذت باشد و چشمه بينى بجهت آن ناخوشست تا از بوي هاى خوش لذت يابد و در ضمن اين چشمه ها حكمتهاى الهى بسيار است .
مشابهت تن انسان به افلاك
آنست كه در فلك دوازده برجست مثل حمل ثور و جوزا و سرطان و اسد و سنبله و ميزان و عقرب و قوس و جدى و دلو و حوت و در تن مردم دوازده راهست از ظاهر بباطن چنانكه دو چشم و دو گوش و دو سوراخ بينى و دهان و دو پستان و ناف و عورتين
و در فلك بيست و هشت منزلست از منازل چون شرطين بطين الى آخر و در تن نيز بيست و هشت عصب است و چنانكه فلك سيصد و شصت درجه است در تن سيصد و شصت رگست و چنانكه در فلك هفت كوكب سياره اند در تن هفت اعضاى رئيسه اند چنانكه مذكور شد
و چنانكه در فلك كواكب ثابته بسيارند در تن نيز قوتهاى طبيعى بسيار است چون جاذبه و ماسكه و غيرهم كه و چنانكه افلاك بر عناصر محيطند تن نيز محيط است بر اخلاط اربعه يعنى صفرا و سودا و خون و بلغم.
درباره نجوم در طبیعیات و طب و پزشکی نیز بیشتر بدانید
اما مشابهت تن به سال
آنست كه سال دوازده ماه است و در تن نيز دوازده راه است و سال چهار فصل است و در تن نيز چهار اصلست و هفته منحصر است به هفت روز تن نيز منحصر است بر هفت عضو چنانكه مشهور است و سال سيصد و شصت روز است رگهاى تن سيصد و شصت است و مشابهت ديگر بسيار است
